Το άγος των Μεγάλων Έργων
Για το νέο σούπερ μάρκετ πολιτισμού του Ιδρύματος Σ. Νιάρχος
του Νικόλα Δημητριάδη
«Είναι ορισμένα τα πράγματα που σου επιτρέπουν ο ουρανός, η γη και η θάλασσα στην Ελλάδα ή αλλού. Που σου επιτρέπουν να πιστέψεις, να χτίσεις, να σκιαγραφήσεις, να ζήσεις ή να μιλήσεις. Μια στραβή κίνηση παραμικρή και όλα μπορεί να πέσουν στην άβυσσο. Οι κάτοικοί της το γνώριζαν αυτό ορισμένες εποχές και πίστεψαν, έχτισαν, σκιαγράφησαν, έζησαν (και μίλησαν) ανάλογα. Άλλες πάλι εποχές αστόχησαν και δοκίμασαν πράματα άλλα, που δεν σου τα επιτρέπουν μήτε ο ουρανός, μήτε η γη, μήτε η θάλασσα του τόπου. Που δεν τα σηκώνει ο τόπος, καθώς λέμε. Δεν τα σηκώνει μήτε η παράδοση ή η πίστη, μήτε η γλώσσα του. Οι άνθρωποι του τόπου έπεσαν έξω τότε και ατύχησαν ή γελάστηκαν στους υπολογισμούς τους. Μια τέτοια εποχή φαντάζει και η δική μας στα περισσότερα από τα τωρινά καμώματά της εδώ σήμερα. Παραγνώρισε τα ορισμένα εκείνα πράγματα που σου επιτρέπει το πνεύμα του τόπου – παραγνώρισε το επιτρεπόμενο…»
Ζήσιμος Λορεντζάτος
Ο αρχαίος Κύλων έμεινε στην ιστορία για την προσπάθειά του να πάρει την εξουσία στην Αθήνα, το 632 π.Χ., όταν κατέλαβε με τους οπαδούς του την Ακρόπολη, κατά τη διάρκεια των Ολυμπίων Eορτών. Το εγχείρημα απέτυχε χάρη στον επώνυμο άρχοντα της Αθήνας Μεγακλή και οι πραξικοπηματίες κατέφυγαν ικέτες στο Ιερό της Πολιάδος Αθηνάς. Ήταν ιερός νόμος, τότε, να χαρίζεται η ζωή στους ικέτες των θεών. Νόμος απαράβατος, που όμως, στην περίπτωση αυτή, παραβιάστηκε: οι οπαδοί του Κύλωνα σφαγιάστηκαν, προς μεγάλη φρίκη του τότε ελληνικού κόσμου. Οι μεγάλες καταστροφές και ο λοιμός που χτύπησε τους Αθηναίους την εποχή εκείνη, αποδόθηκαν στην ασέβειά τους και αποκλήθηκαν «Κυλώνειον Άγος».
Την έκφραση «Κυλώνειον Άγος» τη χρησιμοποιούμε και σήμερα, για να δηλώσουμε την ντροπή που μπορεί να βρει έναν τόπο. Τη θυμόμαστε κάθε φορά που παραγνωρίζουμε «τα ορισμένα εκείνα πράγματα που σου επιτρέπει το πνεύμα του τόπου». Σάμπως μια τέτοια περίπτωση δεν ήταν και τα περίφημα Μεγάλα Έργα, με τα οποία επιχείρησαν οι «εκσυγχρονιστές» της Μεταπολίτευσης να μετατρέψουν την Αθήνα σε βαλκανικό τουριστικό Μαϊάμι; Ένα κακόγουστο «μοντέρνο» εξάμβλωμα, για να ικανοποιήσουν το κόμπλεξ κατωτερότητάς τους, απέναντι στις μητροπολιτικές τερατουπόλεις της Δύσης;
Φαραωνικά έργα, ξένα στην ελληνική πραγματικότητα, άσχετα με τα μέτρα του τόπου και των ανθρώπων του. Συγκέντρωση των πάντων σε επιχειρηματικά μεγαθήρια, με πρότυπο τις μεγάλες πολυεθνικές, που καταπίνουν τα πάντα στο πέρασμά τους. Το άγος του εισαγόμενου αυτού «εκσυγχρονισμού» είχε, βέβαια, ως προνομιακό πεδίο δράσης, τον λεγόμενο χώρο του πολιτισμού. Δίπλα στους αυτοκινητόδρομους και τα αεροδρόμια, τα γήπεδα και τα «mall», πλάκωσαν και τα Μεγάλα Έργα του «πολιτισμού» (με τον ίδιο τρόπο και για τους ίδιους λόγους). Το αμαρτωλό Μέγαρο Μουσικής, το οποίο χρυσοπληρώνουν οι πολίτες για να δίνει διαλέξεις ο εκάστοτε Ράμφος υπηρεσίας, η Πολιτιστική Ολυμπιάδα, που ανέλαβε την κονσερβοποίηση της κληρονομιάς μας, η Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών, που καταβροχθίζει με βουλιμία κάθε καλλιτεχνική ικμάδα. Τελευταίο στη σειρά αυτή το «Κέντρο Πολιτισμού Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος», που ετοιμάζεται για την τελετή περίπου παράδοσης στο Δημόσιο.
Πρόκειται για ένα ακόμη πολιτιστικό σούπερ μάρκετ, που θα αξιοποιεί διάφορα μπραντς, όπως η Εθνική Λυρική Σκηνή και η Εθνική Βιβλιοθήκη. Ένα ακόμη επιχειρηματικό μεγαθήριο, που θα αναλάβει την εμπορική εκμετάλλευση του φιλέτου του φαληρικού όρμου (αφορολόγητα φυσικά, όπως κάθε σοβαρή επιχείρηση στην Ελλάδα). Σε κάθε περίπτωση, αν τα πράγματα δεν πάνε καλά, η σύμβαση προβλέπει να πληρώσει το Δημόσιο στο ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος όλα τα έξοδα κατασκευής του τετράγωνου αυτού αριστουργήματος. Είναι η δημοφιλής στα μνημονιακά χρόνια «ΣΔΙΤ»: Σύμπραξη Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, όπου το Δημόσιο αναλαμβάνει τα έξοδα και ο Ιδιώτης τα έσοδα της επιχείρησης.
Ίσως να τα σκέφτονταν όλα αυτά οι αρχαιολόγοι, όταν τους καλέσανε στον χώρο που χτίζεται το «Σταύρος Νιάρχος» για να ανασκάψουν έναν ομαδικό τάφο: 80 σκελετοί νέων ανδρών, αλυσοδεμένοι και αραδιασμένοι στη σειρά, με τα χέρια ψηλά, σαν ένας μακάβριος χορός. Οι αρχαιολόγοι δεν άργησαν να ταυτοποιήσουν το εύρημα: είναι οι εκτελεσμένοι οπαδοί του Κύλωνα. 80 σκελετοί πεταμένοι σε ένα χαντάκι, χωρίς καν την πρεπούμενη ταφή, να μας θυμίζουν το άγος που σέρνουν όσοι «παραγνωρίζουν τα επιτρεπόμενα»…
περιοδικό Άρδην, τ. 106, Ιανουάριος 2017
