Ζητείται κίνημα
Απατεώνες, τσαρλατάνοι και πέντε χαμένα χρόνια
Του Νικόλα Δημητριάδη
Για να πιάσουμε το νήμα και να εξηγήσουμε το γενικευμένο αδιέξοδο που βιώνει σήμερα η Ελλάδα, μπορούμε ίσως να αρχίσουμε με μία βασική παραδοχή: Το μοντέλο που οικοδομήθηκε σε όλη τη διάρκεια της Μεταπολίτευσης, το μοντέλο του δήθεν «εκσυγχρονισμού», του παρασιτισμού, του μηδενισμού και του ακραίου ατομισμού έφτασε στο τέλος του, χωρίς να διαφαίνεται στον ορίζοντα κάποιος αντικαταστάτης. Το μοντέλο αυτό έφτασε στα όριά του την περασμένη δεκαετία (εκτεταμένος δανεισμός, εκμετάλλευση μεταναστών κ.λπ.), μέχρι που ο Γιωργάκης επιτάχυνε την οριστική κατάρρευσή του το 2009. Το μοναδικό μοντέλο που υπάρχει «στην πιάτσα» για την αντικατάστασή του είναι αυτό του νεοφιλελευθερισμού, που προωθούν έκτοτε οι «δανειστές», με τις γνωστές συνέπειες. Δεν χρειάζεται ιδιαίτερη οξυδέρκεια για να αντιληφθεί κανείς ότι η μόνη απάντηση στο αδιέξοδο αυτό είναι η οικοδόμηση μιας εναλλακτικής πρότασης, ενός νέου μοντέλου –οικονομικού, κοινωνικού, πολιτισμικού– που να μπορεί να απαντήσει στις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η χώρα και ο λαός μας.
Δυστυχώς, τα πέντε τελευταία χρόνια, τέτοιες προτάσεις ήταν ιδιαίτερα σπάνιες. Αντιθέτως, είδαμε πολλούς να προσπαθούν να μας πείσουν για τις… ευεργετικές ιδιότητες του νεοφιλελευθερισμού και άλλους τόσους να προσπαθούν να βρουν μια μαγική λύση επιστροφής στον απολεσθέντα παράδεισο της Μεταπολίτευσης. Το «κίνημα των πλατειών» προσπάθησε να αντιμετωπίσει το ζήτημα, θέτοντας μία σειρά από αιτήματα: το αίτημα της άμεσης δημοκρατίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης, την παραγωγική ανασυγκρότηση, την υπέρβαση της διαφθοράς και του αμοραλισμού. Σταδιακά, όμως, οι άνθρωποι και οι οργανώσεις που ανέλαβαν να εκφράσουν πολιτικά το κίνημα των πλατειών απομακρύνθηκαν από το πνεύμα αυτό και κατηύθυναν τον δημόσιο διάλογο στην αναζήτηση μιας όποιας άμεσης πολιτικής λύσης. Το πρόβλημα αυτό δεν είναι καινούριο. Ανέκαθεν στη σύγχρονη ιστορία μας, όλες οι κοινωνικές και οικονομικές αντιθέσεις εκφράζονταν αυτόματα στο πολιτικό πεδίο, το οποίο κάλυπτε τα πάντα. Όλα τα προβλήματα περίμεναν τη λύση τους από την εκάστοτε πολιτική εξουσία.
Τα τελευταία χρόνια, λοιπόν, κάθε συζήτηση για την ανάγκη σαρωτικών αλλαγών στην κοινωνία και τη νοοτροπία μας σκόνταφτε πάντα στην ίδια μονότονη οργισμένη απάντηση: «Δεν είναι ώρα τώρα για αυτά, τώρα καιγόμαστε». Πέρασαν, έτσι, πέντε χρόνια με ψεύτικες ελπίδες για θαυματουργές λύσεις που θα μας έβγαζαν άκοπα από το αδιέξοδο. Το αντιμνημονιακό κίνημα μπόρεσε μεν να διώξει το Πασόκ από την εξουσία, αλλά δεν κατάφερε να απαλλαγεί από τις αντιλήψεις και τις νοοτροπίες που μας κληροδότησε η απερχόμενη Μεταπολίτευση. Έτσι, αντί να αναπτυχθεί ένα αυθεντικό αντιστασιακό και απελευθερωτικό κίνημα, είδαμε μία σειρά από φαινόμενα πολιτικής εκμετάλλευσης, χειραγώγησης και ανοιχτής εξαπάτησης.
Ανέκαθεν, σε εποχές κοινωνικής και πολιτισμικής παρακμής εμφανίζονταν δύο χαρακτηριστικοί τύποι ανθρώπων: οι απατεώνες και οι τσαρλατάνοι. Οι πλατείες της αγανάκτησης γνώρισαν και τους δύο αυτούς τύπους. Πολιτικοί απατεώνες –«νέοι» στα χαρτιά, αλλά τμήμα του φθαρμένου παλιού πολιτικού συστήματος– έσπευσαν να εκμεταλλευτούν τη διάχυτη οργή της κοινωνίας, για να χτίσουν (ή να αναζωογονήσουν) την πολιτική τους καριέρα. Οι αντιμνημονιακοί πολιτικοί σχηματισμοί μας έκαναν να πιστέψουμε ότι αρκούσε μια πολιτική αλλαγή για να έρθει το θαύμα. Ότι η κατάσταση μπορεί να αλλάξει από τη μια μέρα στην άλλη, αρκεί να έρθουν στα πράγματα οι «σωστοί άνθρωποι», δηλαδή οι ίδιοι. Ο ναρκισσισμός του ελληνικού πολιτικού και πνευματικού κόσμου βρήκε γόνιμο έδαφος για να αναπτυχθεί. Η κοινωνία σε μεγάλο βαθμό ανέχτηκε αυτή την εξαπάτηση και παρέδωσε στα αντιμνημονιακά κόμματα την εξουσία. Το αποτέλεσμα ήταν προδιαγεγραμμένο: Η πίστη σε μια γρήγορη «πολιτική» λύση, κατέρρευσε σε λίγους μήνες, μαζί με την οικονομία της χώρας, οδηγώντας αφενός στον αυτοεξευτελισμό των απατεώνων (που έφτασαν να ζητιανεύουν στον Σόιμπλε ένα νέο μνημόνιο, προκειμένου να αποφύγουν τα χειρότερα) και αφετέρου στη νεκρανάσταση των απαξιωμένων μνημονιακών δυνάμεων. Η αποτυχία του αντιμνημονιακού κυβερνητικού εγχειρήματος μπορεί να συνοψιστεί στη χαιρέκακη δήλωση του Αντώνη Σαμαρά μέσα στο κοινοβούλιο: «Με ουάου δε βάφονται αυγά». Δυστυχώς για όλους εμάς, είχε δίκιο…
Δίπλα στους επαγγελματίες απατεώνες εμφανίστηκαν και οι ερασιτέχνες τσαρλατάνοι. Άνθρωποι με μοναδικό προσόν τη… ρητορική δεινότητα και την προσποιητή επιστημοσύνη, γέμισαν τις πλατείες, τα καφενεία και κυρίως το διαδίκτυο, σαν σύγχρονοι Δελαπατρίδες *, προσφέροντας νέες παραλλαγές του περίφημου πια «λεφτά υπάρχουν». Από τη θαυματουργή δραχμή μέχρι τα πετρέλαια του Αιγαίου και τις μετοχές της Τράπεζας της Ανατολής, το «λεφτά υπάρχουν» προσφέρθηκε απλόχερα, σε διάφορες εκδοχές, για όλα τα γούστα. Η ελληνική κοινωνία, απελπισμένη και καταπονημένη από τη μνημονιακή διάλυση, υπέκυψε στη γοητεία των σοβαροφανών ασυναρτησιών που κατέκλυσαν το διαδίκτυο και τα νέα «αντιμνημονιακά» Μ.Μ.Ε., που έσπευσαν να δημιουργήσουν διάφοροι επιτήδειοι του πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου.
Κάπως έτσι, είδαμε απλούς ανθρώπους, χωρίς γνώσεις στα οικονομικά, να μεταβάλλονται αίφνης σε δεινούς οικονομολόγους. Διάβαζαν τον εκάστοτε οικονομολόγο-ντίβα της ημέρας, αποστήθιζαν τις ατάκες τους και συζητούσαν επί μακρόν στα καφενεία για τα υπέρ και τα κατά της κάθε θεωρίας, θεωρίες που ουσιαστικά δεν γνώριζαν και δεν καταλάβαιναν. Έτσι σχηματίστηκε και το ρεύμα υπέρ της δραχμής, το οποίο, όχι μόνο δεν είχε σχέδιο για μια τέτοια μετάβαση, αλλά δεν μπορούσε καν να φανταστεί πως θα μπορούσε να είναι ένα τέτοιο σχέδιο. Από τις διάφορες θεωρίες που πλασάρανε οι εμπόροι της ελπίδας, κρατούσαμε μόνο την κατακλείδα: «θα τα κάνουμε αυτά και θα σωθούμε». Έτσι, δια της ανάθεσης, μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι η κρίση θα ξεπεραστεί χωρίς να αλλάξει ουσιαστικά τίποτε.
Ανάλογη δημοφιλία είχαν και διάφορες γεωπολιτικές ψευδαισθήσεις που κυκλοφόρησαν. «Οι Ευρωπαίοι δεν πρόκειται να μας πετάξουν έξω» καθησυχάζανε πολλοί. «Αν φύγουμε θα διαλυθεί η Ευρώπη» διαβεβαίωναν άλλοι. «Δεν τους αφήνουν οι Αμερικάνοι», λέγανε οι πιο «έξυπνοι», και εμείς τους ακούγαμε, ελπίζοντας ότι αυτές οι αυταπάτες είναι αρκετές για να συνεχίσει να λειτουργεί απρόσκοπτα το «σύστημα Πασόκ». Δύο δεκαετίες δανεικού σημιτικού «εξευρωπαϊσμού», «ρεπούσιας» ιστοριογραφίας και άκρατου καταναλωτισμού άρκεσαν για να πιστέψουμε ότι «είμαστε Ευρωπαίοι» και να αγνοήσουμε σαν τη στρουθοκάμηλο τη γεωγραφική και γεωπολιτική πραγματικότητα της χώρας.
Τέτοιου είδους ψευδαισθήσεις, και πολλές άλλες, καλλιεργήθηκαν τα πέντε τελευταία χρόνια στον αντιμνημονιακό χώρο, είτε από μεγάλα κόμματα, είτε από παραθρησκευτικές εξωκοινοβουλευτικές οργανώσεις, είτε από περιφερόμενους τσαρλατάνους. Και οι ψευδαισθήσεις αυτές βρήκαν ευήκοα ώτα, καθώς δεν ζητούσαν τίποτε ως αντάλλαγμα: ήταν δωρεάν… Ως γνωστόν: «όταν μοιράζεις αέρα δεν κάνεις οικονομία στα κομμάτια». Μια ματιά στους ανθρώπους και τις οργανώσεις που εκπροσωπούν (ή νομίζουν ότι εκπροσωπούν) το οργισμένο και αγανακτισμένο κομμάτι της κοινωνίας είναι αρκετή για να καταλάβουμε την κατάσταση: Κομματάνθρωποι και επαγγελματίες λαοπλάνοι, ρετάλια του παλιού πολιτικού και οικονομικού κατεστημένου αναβαπτισμένα στην αντιμνημονιακή κολυμβήθρα του Σιλωάμ, μέλη του υποκόσμου και φασιστικές συμμορίες, ξεπεσμένοι «επαναστάτες» και διανοούμενοι της πεντάρας σε αναζήτηση αφελούς ακροατηρίου. Συνέβαλαν όλοι, με τον τρόπο του ο καθένας, στην εκτροπή της λαϊκής οργής και την υπονόμευση κάθε προσπάθειας διαμόρφωσης ενός αυθεντικού αντιστασιακού κινήματος.
Δυστυχώς, πέρασαν πέντε χρόνια μέχρι να αρχίσει δειλά δειλά να επικρατεί η συνειδητοποίηση ότι πρέπει να αλλάξουμε κυριολεκτικά τα πάντα, ότι πρέπει να γίνει μια πραγματική κοινωνική και πολιτισμική επανάσταση που θα σαρώσει όλες τις ψεύτικες ελπίδες και βεβαιότητες που καλλιέργησε η Μεταπολίτευση. Και στο έργο αυτό, η κοινωνία δεν μπορεί δυστυχώς να περιμένει ιδιαίτερη βοήθεια από το υπάρχον πολιτικό σύστημα. Η παρακμή του πολιτικού προσωπικού της Μεταπολίτευσης, άλλωστε, συμπληρώνεται από την αντίστοιχη παρακμή του πνευματικού και καλλιτεχνικού κόσμου. Πόσα τραγούδια γράφτηκαν και πόσες ταινίες γυρίστηκαν τα τελευταία χρόνια για τη φυγή των νέων επιστημόνων στο εξωτερικό; Πόσα έργα τέχνης απευθύνθηκαν στο συλλογικό «εμείς» αντί του καταναλωτικού «εγώ»; Πόσα βιβλία γράφτηκαν και πόσα συνέδρια οργανώθηκαν για να βρούμε τρόπους μετάβασης από τον παρασιτισμό του τουρισμού και των ευρωπαϊκών κονδυλίων στην ενδογενή παραγωγική ανασυγκρότηση και αυτάρκεια; Πόσα διδακτορικά εκπονήθηκαν για τον απεγκλωβισμό της χώρας από τη μέγγενη των δανειστών; Ο κατάλογος είναι μακρύς. Και ο λογαριασμός απογοητευτικός.
Μόνη ελπίδα μας εξακολουθεί να είναι η δημιουργία ενός πραγματικού λαϊκού, δημοκρατικού και πατριωτικού κινήματος. Ενός κινήματος που θα βασίζεται στις ίδιες τις δυνάμεις του λαού μας και όχι στους εκάστοτε απατεώνες και τσαρλατάνους, θα προτάσσει το συλλογικό καλό και όχι την ατομική εξασφάλιση, θα βλέπει τον πατριωτισμό σαν βασικό θεμέλιο κάθε απελευθερωτικού πολιτικού εγχειρήματος και όχι σαν ευκαιριακό επικοινωνιακό εργαλείο για την προσέλκυση ψηφοφόρων. Ενός κινήματος που θα θέσει επιτέλους τις βάσεις για να ξαναστήσουμε τη χώρα μας στα πόδια της και δεν θα αναλώνεται σε «τσάμπα μαγκιές» και επικοινωνιακά πυροτεχνήματα. Μετά από πέντε χρόνια αλλεπάλληλων απογοητεύσεων και διαψεύσεων είναι επιτέλους καιρός να απαλλαγούμε από τον κακό μας εαυτό. Έστω και τώρα, έστω και στο «και πέντε».
* Αρμάνδος Δελαπατρίδης: γραφική φιγούρα της παλιάς Αθήνας. Γύριζε τους δρόμους βγάζοντας λόγους και… τάζοντας υπουργεία στους περαστικούς που διασκέδαζαν μαζί του. Μεταξύ άλλων συνήθιζε να λέει: «Αθηναίoι βγάλτε με και θα περνάτε φίνα, φρενoκoμεία πάμπoλλα θα κτίσω στην Αθήνα».
